Πέμπτη 11 Μαΐου 2017

«Το Μέλλον Επινοείται με Θραύσματα του Παρελθόντος»: μέσα στο μυθικό σύμπαν της Maria Lassnig

Maria Lassnig, Γυναίκα Λαοκόων (λεπτομέρεια), 1976, λάδι σε καμβά, 193 x 127 εκ., Maria Lassnig Foundation © Maria Lassnig Foundation. Φωτογράφιση: Κωνσταντίνος Βακουφτσής

Η Maria Lassnig πέθανε σε ηλικία 94 ετών το 2014. Όλοι μιλούν σήμερα όχι μόνο για μια σπουδαία και αντισυμβατική δημιουργό, αλλά και μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα γυναίκα. Η έκθεση των έργων της παρουσιάζεται με τίτλο «Το Μέλλον Επινοείται με  Θραύσματα του Παρελθόντος» από τις 7 Απριλίου έως τις 16 Ιουλίου 2017 στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, κτίριο Μεταξουργείου.

Η Maria Lassnig στο στούντιο της στο Κλάγκενφουρτ, Καρινθία, 1949. Φωτογράφηση: Willi E. Prugger. Αρχείο Maria Lassnig Foundation.

Η έκθεση, την οποία  επιμελείται ο Hans Ulrich Obrist και αποτελεί το τελευταίο εκθεσιακό γεγονός που πρόλαβε να σχεδιάσει η ίδια η Maria Lassnig προσωπικά μαζί του, εστιάζει σε σημαντικά έργα που φωτίζουν τη σχέση της καλλιτέχνιδας με την αρχαιότητα, τη μυθολογία, το ρόλο της γυναίκας και το ελληνικό τοπίο. Στην Ελλάδα, η Lassnig είδε την ιστορία και τη μυθολογία να συναντούν το παρόν, με φόντο ένα τοπίο που ξυπνούσε μνήμες από την αρχαιότητα. Και μολονότι ο τόπος απείχε παρασάγγας από το εικαστικό γίγνεσθαι της εποχής, δεν έπαυε να προσφέρει υλικό και τροφή για σκέψη και δημιουργία.

Maria Lassnig,  Άτλας, 1985, λάδι σε καμβά, 200 x 265 εκ. The Albertina Museum, Βιέννη. Συλλογή Essl © Maria Lassnig Foundation

«Στάθηκε δυνατό για μας να παρουσιαστεί η διοργάνωση αυτή σε μια ιδανική τοποθεσία», λέει ο Peter Pakesch, διευθυντής του Ιδρύματος Maria Lassnig. «Η Αθήνα, βέβαια, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το παρελθόν, αλλά επίσης, στη σημερινή κατάσταση, και με το παλλόμενο παρόν και με τη σοβαρότητα του ευρωπαϊκού ζητήματος».

Maria Lassnig, 1978, Βερολίνο, DAAD.

Το ιστορικό μέγεθος της καλλιτέχνιδας Maria Lassnig τονίζεται από τη συγκυρία της συμπόρευσης της έκθεσης με τη documenta 14 και τη θεματική της «Learning from Athens». Η Maria Lassnig επισκεπτόταν συχνά την Ελλάδα από τη δεκαετία του ’50 και ζωγραφίζει όλο και πιο συστηματικά έργα που αφορούν στο ρόλο της γυναίκας στην αρχαία μυθολογία και την αγάπη της για το μεσογειακό τοπίο. Η καλλιτέχνις αποφασίζει έτσι να παρουσιάσει την ιδιαίτερη σχέση της με την Ελλάδα στο τέλος της ζωής της όπως παρουσιάζεται σήμερα στην Αθήνα.

Maria Lassnig, Γυναίκα Λαοκόων, 1976, λάδι σε καμβά, 193 x 127 εκ. Maria Lassnig Foundation © Maria Lassnig Foundation. Φωτογράφιση: Κωνσταντίνος Βακουφτσής

«Η Lassnig δε χρειάζεται ούτε στέμμα, ούτε θρόνο, ούτε δράμα, ούτε θαύμα για να είναι «ο εαυτός της». Παράλληλα όποια μορφή μπορεί να αγγίζει την εικονογραφία της εξουσίας και τη διαδικασία μοιράσματός της, γίνεται παιχνίδι και σαρκασμός, είτε επάνω της είτε μπροστά της, με ένα λεπτό και σχεδόν αδιάφορο χιούμορ χωρίς ίχνος υπαρξιακού αυτισμού. Δεν απεικονίζει ούτε το ένα ούτε το άλλο, ούτε το βασιλικό σκήπτρο ούτε την κουδουνίστρα του γελωτοποιού. Η μυθολογία είναι ένα με την έλλειψη νοήματος ή με την ταύτιση με λαϊκές, κοινότυπες εκφράσεις, όπως «πιάνω τον ταύρο από τα κέρατα». Τίποτα παραπάνω. 

Maria Lassnig, Den Stier bei den Hörnern packen, mid ‘80s, Oil on canvas, 145 x 200 cm, Maria Lassnig Foundation, © Maria Lassnig Foundation, Municipal Gallery of Athens Archive. Φωτογράφιση: Κωνσταντίνος Βακουφτσής

Πόσο μάλλον που δεν απεικονίζει ούτε το εκάστοτε στιλ ή κυρίαρχο τρόπο γραφής του καιρού, που θα την έβαζαν στη σειρά όσων περιμένουν την αναγνώριση τους ως καλλιτέχνες μέσα από την ένταξή τους στην εποχή. Και βέβαια, ειρωνεύεται με τον πιο άμεσο τρόπο –κι εδώ η σχέση με τη μυθολογία είναι άμεση– όσους θεωρούν τον καλλιτέχνη ως υποκατάστατο του Δημιουργού και πιστεύουν πως υπερβαίνουν την εποχή διεκδικώντας την αιωνιότητα.

Maria Lassnig, Δισκοβόλος στη Λίνδο, 1984, Λίνδος, Ρόδος ακουαρέλα και λευκή βάση σε χαρτί, 47,5 x 65,1 εκ. Φωτογράφιση: Roland Krauss Maria Lassnig Foundation © Maria Lassnig Foundation

Η Lassnig δεν διεκδικεί καμία τέτοια αναγνώριση. Προχωρά αυθόρμητα, σε μια συνεχή άσκηση αυτογνωσίας όπου το χιούμορ και ο αυτοσαρκασμός καταλύουν τις περισσότερες φορές το έλλογο και αναφορικό περιεχόμενο του έργου της. Έτσι φεύγει συνεχώς – διαφεύγει προφανώς– από το δεδομένο, πως σε αναγνωρίζουν για να σε τσακώσουν, για να σε σταματήσουν, να σε συλλάβουν, να σε κατατάξουν και τυποποιήσουν πάνω στα δεδομένα της κρίσης που σου προσδίδει η αναγνώριση αυτή, χαράσσοντάς σου ένα προφίλ, ένα ρόλο, μια θέση στη ιεραρχία της εκάστοτε σκηνής, αυλής ή αγιογραφίας» γράφει στον κατάλογο της έκθεσης ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Δημοτικής Πινακοθήκης, Ντένης Ζαχαρόπουλος.

Maria Lassnig, Καρυάτιδα, 1974 λάδι σε καμβά, 127 x 143 εκ. Museum moderner Kunst Stiftung Ludwig, Wien (mumok), Βιέννη © Maria Lassnig Foundation

«Στην τελευταία συνάντησή μου με τη Maria Lassnig», λέει ο Hans Ulrich Obrist, επιμελητής της έκθεσης, «συζητήσαμε για μια συνεργασία που έμελλε να γίνει η τελευταία μας, μια έκθεση για τη σχέση της με την ελληνορωμαϊκή μυθολογία. 

Maria Lassnig, The Optical Age, 1985. Oil on canvas, 39 x 29 1/2 inches. Courtesy the artist. Φωτογράφιση: Κωνσταντίνος Βακουφτσής

Η Maria συνειδητοποίησε ότι επρόκειτο για ένα εκτενές σώμα: ακουαρέλες με θέμα πλάσματα της μυθολογίας, την αρχαία Ελλάδα και τη ρωμαϊκή αρχαιότητα, που δημιούργησε εμπνεόμενη από τα συχνά ταξίδια της στη Μεσόγειο. Η ποιήτρια Friederike Mayröcker μας πρότεινε τον τίτλο της έκθεσης, Το Μέλλον Επινοείται με Θραύσματα του Παρελθόντος, που ισχύει και για αυτή την πραγματική ανακάλυψη ετούτων των έργων, που φιλοτεχνήθηκαν τα περισσότερα τη δεκαετία του 1980. Είμαι πραγματικά ενθουσιασμένος που γίνεται πραγματικότητα η τελευταία μου συνεργασία με τη Maria».

Ο μακρύς και δημιουργικός βίος μιας πρωτοπόρου των εικαστικών του 20ού αιώνα

Η Maria Lassnig στο καλοκαιρινό της στούντιο, Καρινθία, 2008. Στο πίσω μέρος «To love or not to love…», 1964/65-2008. Φωτογράφηση: Sepp Dreissinger. Αρχείο Maria Lassnig Foundation.

Η Maria Lassnig (1919-2014) θεωρείται μία από τις σημαντικότερες καλλιτέχνιδες σήμερα. Στη διάρκεια της πολύχρονης σταδιοδρομίας της, δημιούργησε ένα σημαντικό σύνολο έργων στα καλλιτεχνικά είδη της ζωγραφικής και της γραφιστικής, με παράλληλες εξορμήσεις στον κινηματογράφο (animation) και τη γλυπτική. Η Lassnig διατηρούσε έναν εστιασμένο διάλογο με την τέχνη της, η οποία βρισκόταν αδιάλειπτα στο επίκεντρο της ζωής της.

Maria Lassnig, Self-Portrait Under Plastic, 1972. Oil on canvas, 19 5/8 x 22 inches (55 x 56 cm). Collection de Bruin-Heijn

Η κεντρική έννοια που διέπει το έργο της Lassnig είναι, πάνω απ’ όλα, η αντίληψη του Körpergefühl, δηλαδή η επίγνωση μέσω του σώματος: ανακαλύπτοντας, δια της ενδοσκόπησης, την πραγματική φύση της κατάστασής της, εξέφραζε σωματικές αισθήσεις με καλλιτεχνικά μέσα. Μεγάλος αριθμός αυτοπροσωπογραφιών συνηγορεί για τη διαδικασία και τη μορφή της αυτοανάλυσης στην οποία υπέβαλε ακατάβλητα τον εαυτό της η εξαιρετικά ευαίσθητη καλλιτέχνιδα. Δεδομένου ότι η Lassnig άφησε το στίγμα της σε ένα ευρύ πεδίο καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, θεωρείται ως μία από τις ιδρύτριες της αυστριακής art informel (άμορφης τέχνης), αλλά και πρωτοπόρος της γυναικείας χειραφέτησης στον ανδροκρατούμενο κόσμο της τέχνης. Το έργο που οραματίστηκε και πραγματοποίησε άσκησε ευρύτατη επίδραση στις μεταγενέστερες γενιές καλλιτεχνών.

Maria Lassnig, Eye Figure, 1995. Oil on canvas, 39 1/2 x 49 1/4 inches. Courtesy the artist. Φωτογράφιση: Κωνσταντίνος Βακουφτσής

Η Maria Lassnig γεννήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 1919 στην Carinthia της Αυστρίας, όπου έλαβε το δίπλωμα Matura ολοκληρώνοντας με επιτυχία τη σχολική της εκπαίδευση στο Klagenfurt και δίδαξε για σύντομο χρονικό διάστημα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Από το 1940 έως το 1945, σπούδασε ζωγραφική στην Ακαδημία Καλών Τεχνών (Akademie der bildenden Künste) της Βιέννης. Μετά την απόκτηση του διπλώματος της Ακαδημίας, η Lassnig επέστρεψε στο Klagenfurt, όπου το στούντιό της αναδείχθηκε σε χώρο συνάντησης καλλιτεχνών και συγγραφέων. Αφιέρωσε μεγάλο μέρος του χρόνου της στη διερεύνηση καλλιτεχνικών τάσεων στο πλαίσιο του εξπρεσιονισμού και του σουρεαλισμού. Η Lassnig επισκέφτηκε πολλές φορές ως υπότροφος το 1951-1952 το Παρίσι, όπου ανακάλυψε την art informel. Με την επιστροφή της στη Βιέννη, η Lassnig προσχώρησε στη Λέσχη Τέχνης και την ομάδα Hundsgruppe, και διατηρούσε επίσης επαφή με συγγραφείς από τον κύκλο της ομάδας της Βιέννης, καθώς και με την καλλιτεχνική σκηνή της γκαλερί St. Stephan.

Maria Lassnig, Νύμφες του Wörthersee, 2011, λάδι σε καμβά, 204 x 211 εκ., Maria Lassnig Foundation © Maria Lassnig Foundation

Από το 1960, η Lassnig ζούσε στο Παρίσι, όπου η καλλιτεχνική παραγωγή της στα πεδία της ζωγραφικής και της γραφιστικής προανάγγελλαν το μεταγενέστερο έργο της. Το 1968, μετακόμισε στη Νέα Υόρκη, όπου ανακάλυψε τον κινηματογράφο (animation). Σε ηλικία 60 ετών, το 1980, η Lassnig έγινε Καθηγήτρια στο Hochschule für Angewandte Kunst (Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Τεχνών) της Βιέννης. Έως το 1989, παρέδιδε το master class με θέμα Gestaltungslehre – experimentelles Gestalten (με ειδίκευση στη ζωγραφική και το animation). Το 1988, έγινε η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο της Αυστρίας για τις Τέχνες.

The exhibition “Maria Lassnig. The Future is Invented with Fragments from the Past” at the Municipal Gallery of Athens in Metaxourgio Building presents 50 works, paintings and works on paper, especially watercolours, which seize upon motifs from Greek mythology and their expansive and permanent exchange with all Mediterranean civilisations. Φωτογράφιση: Κωνσταντίνος Βακουφτσής

«Ο διάλογός μου με τη Maria Lassnig ξεκίνησε το 1993 και οδήγησε σε πάνω από δύο δεκαετίες εντατικής συνεργασίας και στενής φιλίας, στην επιμέλεια της έκδοσης του συνόλου των κειμένων της και την έκθεσή της στη Serpentine Gallery στο Λονδίνο.  Ανάμεσα σε τόσα έργα νεότερων καλλιτεχνών όλα αυτά τα χρόνια, η ζωγραφική της Lassnig απέδειξε ότι διαθέτει εξαιρετικά ισχυρή ακτινοβολία, μια ποιότητα που μόνο ενισχύθηκε με το χρόνο – πράγμα αξιοσημείωτο για καλλιτέχνιδα ενεργή επί πάνω από επτά δεκαετίες

Maria Lassnig, Selbst als Almkuh, 1987, Oil on canvas, 80 x 100 cm, Maria Lassnig Foundation, © Maria Lassnig Foundation, Municipal Gallery of Athens Archive. Φωτογράφιση: Κωνσταντίνος Βακουφτσής

Η Lassnig φιλοτέχνησε πορτραίτα, αυτοπροσωπογραφίες και ημι-παραστατικά αφαιρετικά έργα που, χρησιμοποιώντας τολμηρές φόρμες και έντονα χρώματα, ξεφεύγουν από τη στατικότητα της παραδοσιακής προσωπογραφίας. Για να χαρακτηρίσει το εικαστικό ιδίωμα που επινόησε για να απεικονίσει αόρατες εκφάνσεις της εσώτερης αίσθησης, και το οποίο άνοιξε καινούριους ορίζοντες για τη ζωγραφική, η καλλιτέχνιδα έπλασε τη φράση “πίνακες συνειδητοποίησης μέσω του σώματος”», λέει ο Hans Ulrich Obrist.

Φωτογράφιση: Κωνσταντίνος Βακουφτσής

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, η Lassnig στράφηκε στα μεγάλα υπαρξιακά θέματα, με τη σειρά έργων με τίτλο Drastische Bilder (Δραστικές Εικόνες). Τα τελευταία χρόνια της ζωής της απέκτησε διεθνή φήμη και αναγνώριση μέσα από ατομικές εκθέσεις, όπως εκείνες που πραγματοποίησε στις Serpentine Galleries στο Λονδίνο το 2008, στο mumok της Βιέννης και στο Ludwig Museum της Κολωνίας το 2009, στη Städtische Galerie im Lenbachhaus του Μονάχου το 2010, στη Neue Galerie Graz το 2012, στο Deichtorhallen του Αμβούργου το 2013 και τέλος στο MoMA PS1 το 2014.

Maria Lassnig, Κρητικός Ταύρος, 1994, Κρήτη ακουαρέλα σε χαρτί, 48 x 65,5 εκ. Maria Lassnig Foundation © Maria Lassnig Foundation

Η ευρύτατη απήχηση του έργου της Lassnig καταδεικνύεται και από την απονομή του Διεθνούς Βραβείου Roswitha Haftmann το 2002 και το Παράσημο Τεχνών και Επιστημών της Αυστρίας το 2005. Η κορυφαία διάκριση που έλαβε ήταν ο Χρυσός Λέων στην Μπιενάλε της Βενετίας για τη συνολική προσφορά της (Lifetime Achievement) το 2013.

Πηγή: ελculture